Meer informatie over de Aziatische hoornaar

De Aziatische hoornaar (AH) (Vespa velutina) is een exotische wesp die zijn intrede in Vlaanderen deed in 2017. Deze wespensoort is via Frankrijk, waar ze via geïmporteerde goederen binnen kwam  naar het noorden en het zuiden opgerukt. De soort komt intussen als exoot voor in Spanje, Portugal, Italië, Duitsland, Groot-Brittannië, Nederland en België. Intussen zijn we zo ver dat in 2020 een honderd tal nesten zijn vernietigd.

Net zoals de vele wespensoorten die we kenen is de AH een sociaal insect. Ze zijn het meest verwant aan de kortkopwespen (gewone wesp (Vespula vulgaris) en Duitse wesp (Vespula germanica)  en langkopwespen (Middelste wesp (Dolichovespula media) deze vormen de onderfamilie van de papier wespen. Deze wespen “vermalen” plantaardig materiaal waar ze hun nest mee op bouwen. Het nest komt over als opgebouwd uit papier of karton, vandaar de naam.

Herkennen

Hoornaars zijn bijna dubbel zo groot als een wesp of honingbij. Als eenvoudig trucje kan je de grootte van een 1 euro muntstuk in gedachten nemen. Hoornaars zijn altijd groter dan het muntstuk.

In België komen twee hoornaarsoorten voor: de Aziatische hoornaar en de Europese hoornaar. De Aziatische hoornaar is net iets kleiner dan de Europese hoornaar. De koningin van de Aziatische hoornaar meet 3,5 centimeter van kop tot angel. Ze is iets kleiner dan de Europese hoornaar koningin, die een lengte van 4 cm haalt. De werksters en darren, of mannetjes, zijn kleiner dan de koningin. Aziatische hoornaar werksters en darren worden gemiddeld 2.5 – 3 cm groot, Europese hoornaars weerom iets groter met 3 tot 3.5 cm. Je zal natuurlijk de kans niet krijgen om een levende hoornaar nauwkeurig te meten. Gebruik eerder het kleurpatroon om Aziatische van Europese hoornaars te onderscheiden.

Met 3 eenvoudige kleurkenmerken kan je de Aziatische hoornaar onderscheiden van de Europese hoornaar. In tegenstelling tot de structuur van lichaamsdelen kan de kleur soms variabel zijn. Bijvoorbeeld worden Aziatische hoornaars bleker naarmate ze langer vliegen. Of zijn de pootjes van Europese hoornaars soms geel in plaats van roodbruin gekleurd. Houd daarom altijd rekening met mogelijke afwijkingen!

Achterlijf

Het achterlijf van de Aziatische hoornaar is zwart met enkel één donkergeel achterlijfsegment. Het achterlijf van de Europese hoornaar bestaat voor twee derden uit geel. Het eerste segment is roodbruin en zwart. De tip van het achterlijf is altijd geel. Meestal zijn 2 rijen van zwarte stippen op een gele achtergrond zichtbaar.

Pootjes

De pootjes van de Aziatische hoornaar zijn zwart met opvallend gele tippen. De pootjes van de Europese hoornaar zijn volledig roodbruin. In zeldzame gevallen kan de roodbruine kleur verbleken, maar er is nooit zwart te zien. De pootjes van kleinere wespensoorten zijn bijna volledig geel.

Borststuk

Het borststuk is het lichaamsdeel tussen kop en achterlijf waarop poten en vleugels vastzitten. De bovenzijde ervan is bij de Aziatische hoornaar volledig zwart gekleurd en bij de Europese hoornaar zwart met roodbruine tekeningen. De roodbruine kleur loopt door tot op de bovenkant van de kop. Op het zwarte borststuk van andere wespensoorten (gewone wesp, Duitse wesp) zijn nagenoeg altijd duidelijk gele strepen of stippen te zien.

Foto links: Koningin middelste wesp, soms is een gele kleurslag te zien op roodbruine pootjes, (c) Michel Garin. Foto rechts: zwarte poten met gele tipjes van de Aziatische hoornaar, (c) Warre-SG.

Verschil tussen dar en werkster

Een dar (mannelijk) heeft een stomp achterlijfspunt met een inkeping en vertoont twee gele vlekken aan het ventrale uiteinde van de abdomen. Bij het vrouwtje is dit kenmerk niet aanwezig. Een werkster (vrouwelijk) heeft een spits achterlijfpunt, waarbij soms ook de angel te zien is. Werkster hebben een angel, mannetjes niet. Als je gestoken bent door een hoornaar, dan is dit door een werkster. Daarnaast zijn de antennes van een dar langer dan van een werkster. De antennes van mannetjes hebben 13 segmenten, 12 bij vrouwtjes, en zijn meer gekarteld.

Foto 1: een dar met een stomp achterlijfpunt. Foto 2: een dar waarbij de inkeping in het midden op het achterlijfpunt duidelijk te zien is. Gele cirkels tonen aan weerzijden van de inkeping de gele puntjes die zichtbaar zijn. Foto 3: een werkster met een spits achterlijfpunt, waarbij de angel te zien is.

Herkenning van de koningin

In de herfst is de koningin van de kolonie gemakkelijk te onderscheiden van haar werksters. De koningin is te herkennen aan haar opgezwollen buik, haar vervagende oranje kleur, de afname van haar op het borststuk en, aan het einde van het seizoen, haar beschadigde vleugels. Aan de andere kant zijn de morfologische verschillen tussen werkers en potentiële toekomstige koninginnen amper zichtbaar voor het blote oog. Doordat koninginnen vetreserves opslaan voor de winter zijn ze zwaarder dan de werkers.

Nesten herkennen

De Aziatische hoornaar bouwt twee types nesten: een klein primair nest in de lente en een groot secundair nest vanaf de zomer. In 70% van de gevallen zal de kolonie verhuizen van primair naar secundair nest. De twee nest types verschillen in locatie en grootte. Afgezien van het type is de kleur van het nest altijd lichtbruin want het materiaal waaruit het nest bestaat is dode houtvezels. De Aziatische hoornaar nestelt het liefst in stedelijk gebied waar veel voedsel te vinden is. Doorgaans bouwt ze nesten dichtbij de mens (in tuinen, parken, stadsranden) of op het platteland. In een gebied met intensieve landbouw komen Aziatische hoornaars weinig voor want daar is minder voedsel te vinden.

Kleine primaire nesten op een beschutte plaats

Van april tot juni bouwen Aziatische hoornaars het primaire nest. Dit nest is altijd bolvormig en hangt op een plaats beschut tegen regen en wind. Voorbeelden zijn binnen in een schuur, een veranda, een tuinhuisje of een houthok, op een zolder of onder het dak van een carport. Voorjaarsnesten hangen meestal aan een horizontaal draagvlak zoals een plafond of een balk. De kleur is lichtbruin en de grootte varieert tussen een tennisbal en een kleine voetbal. De ingang van het nest zit onderaan. Het prille nest stadium waarin het nest niet groter is als een tennisbal is moeilijk te onderscheiden van Europese hoornaars of andere wespen. De primaire nesten zijn vaak in de nabijheid van water.

Links: een jong primair nestje hangt aan een plafond (diameter: 8 cm). Rechts: een verder ontwikkeld primair nest in een schuur. Beide nesten zijn gebouwd op een beschutte plaats en lijken goed op het nest van andere wespen.

Grote zomernesten in een boomtop

In de zomer en de herfst groeit de kolonie en neemt de omvang van het nest toe. Het wordt dan een secundair nest of zomernest genoemd. Bij plaatsgebrek verhuist de kolonie en bouwt ze een volledig nieuw zomernest op een andere locatie. In de meeste gevallen wordt het zomernest dan in een boomtop gemaakt. Deze nesten zijn moeilijker om te vinden want ze worden pas zichtbaar als de bladeren van de bomen vallen. Andere plaatsen waar zomernesten kunnen gemaakt worden zijn hagen, schuren, loodsen, onder een dakoverloop of tegen een gevel. Soms verhuizen de hoornaars niet en bouwt de kolonie het voorjaarsnest uit tot een zomernest. Zomernesten zijn bol- tot peervormig. Ze zijn lichtbruin in kleur en worden gemiddeld 50 cm breed en 70 cm hoog. De ingang van het zomernest is altijd zijdelings. Tijdens de zomer en herfst is het nest actief en zijn vliegende hoornaars van en naar het nest te zien. Hoornaars lopen ook op de buitenkant van het nest rond. Dan is het lichtbruine nest bespikkeld met zwarte stipjes.

Zomernesten op dezelfde plaats als het primaire voorjaarsnest. De vliegopening van het secundair nest is zijdelings. Op de buitenkant van het nest lopen de hoornaars haastig rond (zwarte stipjes). Bij dit soort nesten kunnen de hoornaars zeer agressief reageren als mensen te dicht bij het nest komen. Houdt altijd een veilige afstand van minstens 5 meter.

Twee zomernesten gevonden in oktober 2018 in Vlaanderen. Links: een lichtbruine bol hangt 8 meter hoog in een Eik die achteraan de tuin staat (te Oost-Vlaanderen). Rechts: een peervormig nest hangt 26 meter hoog in een Robinia (West-Vlaanderen). Rechtsonder telkens een vergroting van het nest in de boomtop.

Verwarring met maretak, een vogelnest, een boomkanker of tondelzwammen

In bomen vind je soms andere bolvormige massa’s die lijken op een Aziatische hoornaar nest. Vooral grote vogelnesten van Eksters, Kraaien of Duiven zorgen voor de meeste verwarring. Een vogelnest is slordig gebouwd en bestaat uit losse, uitstekende twijgen. Hierdoor is de omhulling van de bol niet glad zoals het geval is bij een wespennest. Bovendien zijn vogelnesten donkerder dan wespennesten. Wespennesten zijn lichtbruin en vallen doorgaans minder op. Bij twijfel kan men vanop veilige afstand na gaan of er bewegende hoornaars rond het nest zijn.

Maretak (vogellijm, mistel) is een halfparasiet van loofbomen. De Canadapopulier is de voornaamste gastheer. Een maretak in een boomtop kan verward worden met het nest van de Aziatische hoornaar. Net zoals een vogelnest is maretak donkerder en meer opvallend dan wespennesten. Maretak kom in Vlaanderen vooral voor in het zuiden van de provincies Vlaams-Brabant en Limburg (oostelijke Leemstreek).

Een grote vergroeiing van een boomstam of -tak is het gevolg van een schimmel of bacteriële infectie. In de volksmond wordt dan wel eens van een boomkanker gesproken. Meestal komt de vergroeiing voor in het onderste deel van de boom, dicht tegen de stam. In een boomtop komen ze minder vaak voor. Ook tondelzwammen kunnen verward worden met wespennesten in bomen. Een tondelzwam is een schimmel die groeit op de stam van een verzwakte of dode boom.

Maretak (links), een nest van vogels (midden) of boomkankers (rechts) kunnen verward worden met de nesten van Aziatische hoornaars. Het zijn bolvormige massa’s die voorkomen in een boom. Ze zijn meestal donkerder dan een hoornaarnest.

Bron:  https://vespawatch.be/identification/ met toestemming