Mierenzuur en de achtergrond bij het gebruik ervan in bijenkasten

Er is een nieuw veterinair middel op de Belgische markt.

Voor de imkers onder ons die zweren bij mierenzuur om hun kasten te behandelen om de varroamijt in toom te houden, is er nu een lichtpuntje : enige tijd geleden werd een nieuw product op basis van mierenzuur goedgekeurd: Formic Pro ®.

Dit zijn strips die in de kasten worden gehangen. Het is van oorsprong een Canadees product. De Ierse tak van de fabrikant laat weten dat het product ook snel op de Belgische markt verkrijgbaar zal zijn net als in de 23 andere landen van Europa.

Het behandelen met mierenzuur – door verdamping met dispensers – waarbij mierenzuur aangekocht wordt in flessen en/of bussen, is volgens de nu in voege zijnde wetgeving in België niet toegestaan. Veel imkers blijven deze techniek toepassen ondanks het verbod op deze manier van handelen. Mogelijk omdat … alle producten om deze techniek van behandelen uit te voeren nog steeds her en der aangekocht kunnen worden, uit gewoonte of vanuit de onwetendheid dat dit niet mag toegepast worden.

Wat we op fora lezen

Op heel wat fora en op sociale media in het algemeen, zien we met regelmaat vragen en discussies opduiken over de behandeling van varroa met mierenzuur.

Je leest veel – en vooral – ook zeer uiteenlopende meningen. De meesten hebben de klok wel horen luiden maar weten de klepel niet hangen. De vragen, antwoorden en opmerkingen die we daar oppikken getuigen van een niet goed begrijpen wat het mechanisme is achter de methode van de verdamping van mierenzuur.

Je leest vragen zoals : Waarom is temperatuur eigenlijk belangrijk ? Mag je tijdens een dracht behandelen of mogen we voederen tijdens een behandeling? Kan je in voor- en najaar behandelen met mierenzuur ? En wat tijdens de zomer ?

Het mechanisme van de behandeling met mierenzuur is eigenlijk niet veel meer dan wat elementaire en best te begrijpen natuurkunde.

Foto : USGS Bee Inventory and Monitoring Lab, publiek domein

Foto : USGS Bee Inventory and Monitoring Lab, publiek domein

Het mechanisme achter de mierenzuur behandeling

1. De lucht die we inademen kan dampen van vloeistoffen bevatten (bv als we spreken van 100% luchtvochtigheid, heeft de lucht haar maximum capaciteit aan waterdamp opgenomen). Hoe kouder de lucht, des te minder damp ze kan opnemen. Hoe warmer de lucht, des te meer waterdamp deze kan bevatten.

2. Een behandeling vraagt een wel omlijnde hoeveelheid van een product wil het werkzaam zijn (de juiste dosis). Te weinig product zal niet het beoogde resultaat geven. Te veel product zal nare bijwerkingen als gevolg geven. Het is dus belangrijk om de juiste dosering te kunnen bepalen en te geven per volume en/of per gewicht (dat is ook zo voor medicijnen).

3. Lucht zal mierenzuur opnemen in dampvorm. Ook hier geldt hetzelfde principe : koude lucht kan maar weinig damp van mierenzuur opnemen. Warme lucht neemt veel meer mierenzuur op.

4. Er is proefondervindelijk bepaald dat bij een temperatuur tussen de 20°C en 23°C de juiste dosis mierenzuur zal opgenomen worden door de lucht om de varroa’s af te doden en dit bij een bepaalde oppervlakte-verdamping. Indien correct toegepast zal het de bijen geen schade berokkenen. Is de temperatuur hoger (waarbij een teveel aan mierenzuur in de vorm van damp in de lucht terecht komt) dan kunnen de bijen schade oplopen. Wanneer de temperatuur te laag zou zijn (waarbij te weinig damp van mierenzuur in de lucht opgenomen zal worden) is de werkzame stof niet in voldoende mate aanwezig. Je zal je bijen niet schaden maar veel effect op de varroa’s zal je ook niet meer hebben …

5. Om dit probleem enigszins op te lossen ontwierp men dispensers die je ook bij hogere of lagere temperaturen zou kunnen inzetten. De meeste fabrikanten ontwierpen hun dispensers zo dat je meer of minder vloeipapier kan gebruiken (oppervlakte verdamping). Je kan dus het oppervlak van het vloeipapier dat vrijkomt in de dispenser aanpassen. Door middel van verschuiven of verdraaien van het deksel kan je de oppervlakte van het vloeipapier dat bloot komt te staan aanpassen. Op de dispenser is ook een schaal aangebracht met temperaturen. Je schuift of verdraait het deksel tot aan de juiste omgevingstemperatuur en je bent klaar. Bij sommige dispensers werkt men met de grootte van het vloeipapier dat je aanbrengt. Andere dispensers hebben geen vloeipapier maar een reservoir en kan je de opening ook instellen door middel van een schuifsysteem en een schaal waarop je de temperatuur van de omgeving kan instellen. (Lees ook altijd de bijsluiter en verpakking)

6. Voor alle duidelijkheid : deze behandelingsmethode is door de Belgische wetgeving niet toegestaan. Maar vermits we ondervinden dat veel imkers deze methode genegen blijven, is het beter om de juiste manier van werken uit te leggen dan om verkeerd te gaan behandelen.Mierenzuur mag niet onderschat worden. Het is een bijtend product zodat je zeker minstens je handen en je gezicht (ogen) met conforme veiligheidskledij dient te beschermen. Voorzie steeds een emmer met water zodat je onmiddellijk kan spoelen indien nodig. De veiligheidsrisico’s zullen zonder twijfel een rol gespeeld hebben bij het verbieden van deze methode.

7. Bij het gebruik van strips, zoals deze met het nu toegestane product Formic Pro ®, zal de verdamping veel minder kunnen geregeld worden en is het dus belangrijk om de temperaturen die op de verpakking en bijsluiter worden aangegeven te respecteren !

8. Als je tijdens de behandeling ook nog gaat voederen (of wanneer er dracht is), neemt de lucht niet alleen de damp van het mierenzuur op maar ook de waterdamp uit de nectar die de bijen intussen indampen. Deze waterdamp kan maken dat er niet genoeg mierenzuur wordt opgenomen (te kleine dosis), waardoor de behandeling niet het gewenste resultaat zal kennen. Dat is dé reden waarom men adviseert niet te voederen tijdens een behandeling (of tijdens een dracht) met mierenzuur (los van de vraag of bijen überhaupt het voer zullen opnemen tijdens de behandeling).

Erik Goris
Vlaams Bijeninstituut (VBI)
Hoofd gezondheidsdienst